МАЛАДЫЯ СПЕЦЫЯЛІСТЫ. Правы і абавязкі
Хто лічыцца маладым спецыялістам.
Маладымі спецыялістамі (далей - спецыяліст) з'яўляюцца выпускнікі вышэйшых і сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў, якія скончылі поўны курс навучання, і накіраваныя на працу камісіяй па персанальным размеркаванні (пры наяўнасці пасведчання). Яны лічацца спецыялістамі на працягу 2 гадоў з дня заключэння працоўнай дамовы з наймальнікам. Выпускнікі дзяржаўных вышэйшых і сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў, якія скончылі іх без адрыву ад вытворчасці, персанальнаму размеркаванню не падлягаюць, у такім парадку яны могуць быць накіраваны на работу толькі па іх жаданні, просьбе. У гэтым выпадку яны таксама лічацца спецыялістамі з усімі гарантыямі, правамі і абавязкамі, якія адсюль вынікаюць.
Выпускнік, які скончыў поўны курс навучання і накіраваны на працу камісіяй па персанальным размеркаванні, абавязаны адпрацаваць па размеркаванні на працу 2 гады з дня заключэння працоўнай дамовы паміж ім і наймальнікам. Тэрмін службы ва Узброеных Сілах Беларусі, іншых войсках і воінскіх фарміраваннях пасля заканчэння ўстановы адукацыі залічваецца ў тэрмін работы спецыяліста па накіраванні.
Не адносяцца да спецыялістаў выпускнікі:
- навучальных устаноў, якія атрымалі вышэйшую або сярэднюю спецыяльную адукацыі без адрыву ад вытворчасці;
-- дзённай формы навучання, якія хаця і навучаліся за кошт сродкаў рэспубліканскага і (або) мясцовых бюджэтаў, але не прайшлі выніковую атэстацыю;
- якія атрымалі адукацыю ў вышэйшых, сярэдніх спецыяльных і прафесійна-тэхнічных навучальных установах не за кошт сродкаў рэспубліканскага і (або) мясцовых бюджэтаў;
-- дзённай формы навучання, якія хаця і атрымалі адукацыю за кошт сродкаў рэспубліканскага і (або) мясцовых бюджэтаў, але ў адпаведнасці з заканадаўствам маюць права на самастойнае працаўладкаванне.
Права маладых на працу.
Права на працу - аснова ўсіх сацыяльна-эканамічных правоў грамадзян. У адпаведнасці з арт.41 Канстытуцыі грамадзянам гарантуецца права на працу як найболей годны спосаб самасцвярджэння чалавека, гэта значыць права на выбар прафесіі, роды заняткаў і працы ў адпаведнасці з прызначэннем, здольнасцямі, адукацыяй, прафесійнай падрыхтоўкай і з улікам грамадскіх запатрабаванняў, а таксама на здаровыя і бяспечныя ўмовы працы. Найважнейшай гарантыяй рэальнага ажыццяўлення права на працу для маладых спецыялістаў разам з устаноўленымі агульнымі прававымі гарантыямі для ўсіх грамадзян з'яўляюцца дадатковыя гарантыі, устаноўленыя ў спецыяльных нарматыўных актах.
Нарматыўныя акты, якія рэгулююць прававое становішча спецыялістаў.
Сярод спецыяльных нарматыўных актаў, якія рэгулююць прававое становішча маладых спецыялістаў, асноўнае месца займае пастанова Саўміна "Аб зацвярджэнні палажэння аб размеркаванні выпускнікоў, якія навучаюцца за кошт сродкаў рэспубліканскага і (або) мясцовых бюджэтаў ва ўстановах адукацыі, што забяспечвае атрыманне прафесійна-тэхнічнай, сярэдняй спецыяльнай і вышэйшай адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь" ад 2002-10-14г. N 1423 (далей - Палажэнне). Гэта Палажэнне з'яўляецца абавязковым для выканання ўсімі міністэрствамі, іншымі рэспубліканскімі органамі дзяржкіравання, мясцовымі выканаўчымі і распарадчымі органамі, арганізацыямі незалежна ад формы ўласнасці, а таксама для выпускнікоў дзённай формы навучання ўстаноў адукацыі, якія забяспечваюць атрыманне вышэйшай, сярэдняй спецыяльнай і прафесійна-тэхнічнай адукацыі, што навучаліся за кошт сродкаў рэспубліканскага і (ці) мясцовых бюджэтаў. Наймальнікам, незалежна ад форм уласнасці, забараняецца на працягу 2 гадоў пасля заканчэння ўстановы адукацыі прымаць на працу выпускнікоў без пасведчання аб накіраванні на працу або даведкі аб самастойным працаўладкаванні. Звальненне спецыялістаў або перавод іх на работу, якая не звязана з атрыманай спецыяльнасцю, кваліфікацыяй да заканчэння абавязковага тэрміну работы забараняецца, за выключэннем звальнення па ініцыятыве наймальніка за вінаватыя дзеянні і выпадкаў, прадугледжаных у п.п.1 (у сувязі з ліквідацыяй арганізацыі), 2 і 6 арт.42 Працоўнага кодэкса (далей - ПК). У выпадку невыканання парадку прыёму на работу выпускнікоў і звальнення спецыялістаў, прадугледжанага Палажэннем, наймальнік пакрывае сродкі, затрачаныя на навучанне выпускнікоў, у бюджэт, з якога ажыццяўлялася фінансаванне іх навучання. У выпадку адмовы ад добраахвотнай кампенсацыі грашовых сродкаў за навучанне іх спагнанне ажыццяўляецца ў судовым парадку.
Парадак размеркавання спецыялістаў.
Важная роля ў рэалізацыі свайго права на працу спецыялістамі належыць камісіям па іх персанальным размеркаванні.
Склад камісіі зацвярджаецца кіраўніком навучальнай установы. Камісіі знаёмяцца з аб'ектыўнымі дадзенымі выпускнікоў, заслухоўваюць і абмяркоўваюць рэкамендацыі навучальнай установы аб найбольш мэтазгодным накіраванні спецыялістаў на працу. Аднак да пачатку персанальнага размеркавання кіраўнікі навучальных устаноў павінны азнаёміць спецыялістаў з Палажэннем, месцамі і планамі размеркавання, дагаворамі, якія заключаны ўстановамі адукацыі з арганізацыямі аб падрыхтоўцы спецыялістаў (рабочых) заяўкамі на спецыялістаў (рабочых), з парадкам работы камісіі.
У гэтых мэтах міністэрствы і іншыя цэнтральныя органы дзяржкіравання, у распараджэнне якіх накіроўваюцца спецыялісты, паведамляюць міністэрствам, у веданні якіх знаходзяцца вышэйшыя і сярэднія спецыяльныя навучальныя ўстановы, важнейшыя звесткі для інфармавання камісій і спецыялістаў: пералік працоўных месцаў, якія прадстаўляюцца выпускнікам па кожнай навучальнай установе; пасады; памер заробку; выгляд якая прадстаўляецца жылога пляца, г.зн. умовы складаюць змест будучага працоўнага дагавора, які заключаецца са спецыялістам. Трэба мець на ўвазе, што пасады па штатным раскладзе, на якія ў бягучым годзе павінны быць прыняты па персанальнаму размеркаванню спецыялісты, не падлягаюць замяшчэнню іншымі работнікамі або могуць замяшчацца па тэрміновым працоўным дагаворы. Пры наяўнасці названых звестак у назначаныя дні камісія пачынае персанальнае размеркаванне спецыялістаў, заслухоўвае і абмяркоўвае таксама іх асабістыя пажаданні аб будучай рабоце. Ужо ў працэсе персанальнага размеркавання для спецыялістаў устанаўліваюцца дадатковыя гарантыі права на працу, якія рэалізуюцца пасля заканчэння імі вышэйшых і сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў. Яны выяўляюцца ў тым, што кожнаму спецыялісту загадзя, не пазней як за 2 месяцы да заканчэння навучальнай установы камісія забяспечвае прадастаўленне работы ў адпаведнасці са спецыяльнасцю і кваліфікацыяй, набытай у навучальнай установе.
Цікавы вопыт у рабоце са спецыялістамі назапашаны НВА "Інтэграл". Нягледзячы на далёка не лёгкае эканамічнае становішча, якое адчуваюць прамысловыя арганізацыі цяпер, у аб'яднанні ўсе спецыялісты замацаваны за вопытнымі настаўнікамі і на працягу першага года работы праходзяць стажыроўку. Кіраўнікам стажыроўкі ў залежнасці ад колькасці замацаваных спецыялістаў у калектыўным дагаворы прадугледжваецца надбаўка да службовага акладу да 50 працэнтаў. Не забыты і спецыялісты, якія валодаюць замежнымі мовамі. Ім таксама прадугледжана даплата да службовага акладу. Практычна ўсе спецыялісты ўключаюцца ў рэзерв кадраў і з імі арганізуецца дадатковая вучоба ў школе рэзерва. Штогод праводзяцца сходы, канферэнцыі спецыялістаў і маладых вучоных-рацыяналізатараў. Пераважнае права прадастаўлення інтэрнатаў таксама прадугледжана для маладых спецыялістаў. Гэтыя і іншыя меры садзейнічаюць замацаванню спецыялістаў, ствараюць больш спрыяльнае становішча для творчага росту.
Ільготы, якія прадстаўляюцца пры размеркаванні.
Дзеючым заканадаўствам аб працы і Палажэннем устаноўлены ільготы асобным спецыялістам пры размеркаванні.
Напрыклад, выпускнікам, якія маюць інваліднасць І і ІІ групы або з'яўляюцца дзецьмі-інвалідамі ва ўзросце да 18 гадоў, работа прадастаўляецца з улікам стану іх здароўя па месцы пастаяннага жыхарства бацькоў, мужа (жонкі) або з іх згоды ў адно са свабодных месц працаўладкавання.
У адпаведнасці з п.14 Палажэння выпускнікам, якія маюць аднаго з бацькоў або мужа (жонку) інваліда I або II групы, работа прадастаўляецца з улікам іх просьбы, па магчымасці, па месцы пастаяннага жыхарства бацькоў, мужа (жонкі).
Выпускніку - мужу (жонцы), асобе, абранай на выбарчую пасаду ў дзяржаўныя органы, а таксама асобам з ліку ваеннаслужачых Узброеных Сіл, іншых войскаў і воінскіх фарміраванняў, супрацоўнікаў Службы бяспекі Прэзідэнта, органаў унутраных спраў, дзяржаўнай бяспекі, фінансавых расследаванняў Камітэта дзяржаўнага кантролю , мытных органаў, органаў і падраздзяленняў па надзвычайных сітуацыях, пракурорскіх работнікаў работа па магчымасці прадастаўляецца па месцы праходжання іх службы. На выпускнікоў - мужа (жонкі), вайскоўца тэрміновай службы, а таксама курсанта ваенных вучылішчаў гэтая льгота не распаўсюджваецца. Ільготы пры размеркаванні дадзены таксама мужам, якія заканчваюць навучальныя ўстановы адначасова. Ім работа прадастаўляецца ў арганізацыях, размешчаных у адным населеным пункце. Калі адзін з мужа і жонкі заканчвае навучальную ўстанову раней за іншага і размеркаваны камісіяй па персанальным размеркаванні, то іншаму выпускніку - жонцы (мужу) праца па магчымасці прадастаўляецца ў тым жа населеным пункце. Па месцы пастаяннага жыхарства сям'і (мужа, жонкі, бацькоў) па магчымасці прадастаўляецца таксама работа маладым спецыялістам - цяжарным жанчынам і маці або бацькам, якія маюць дзіця ва ўзросце да 3 гадоў на момант заканчэння навучальнай установы. Калі камісія не можа даць працу выпускніку ў сувязі з адсутнасцю месцаў працаўладкавання па атрыманай спецыяльнасці і кваліфікацыі, а таксама інвалідам I ці II групы, абраным на выбарчую пасаду ў дзяржорганы, вайскоўцам, якія маюць права на льготы і іншым катэгорыям маладых спецыялістаў, прадугледжаным у п. п. 15-18 Палажэння, ім даецца магчымасць самастойнага працаўладкавання з выдачай даведкі аб самастойным працаўладкаванні згодна з устаноўленым узорам. Выдача пасведчання аб накіраванні на работу або даведкі аб самастойным працаўладкаванні выпускнікам ажыццяўляецца ўстановай адукацыі не пазней як за 5 дзён пасля заканчэння імі вучобы. На спецыялістаў, якія накіроўваюцца на работу ў арганізацыі, размешчаныя ў зонах радыеактыўнага заражэння, распаўсюджваюцца льготы і кампенсацыі, прадугледжаныя заканадаўствам.
Камісіі па персанальным размеркаванні спецыялістаў пры выбары месцаў будучай працы даюць пераважнае права выпускнікам-выдатнікам. Калі спецыяліст не працаўладкаваўся пасля заканчэння вучобы па размеркаванні ў сувязі са службай ва Узброеных Сілах, іншых войсках і воінскіх фарміраваннях, але мае намер працаваць па месцы размеркавання пасля заканчэння службы, ён павінен пісьмова паведаміць аб гэтым наймальніку.
Гарантыйныя і кампенсацыйныя выплаты.
Спецыялістам, якія атрымалі накіраванне на работу пасля заканчэння навучальнай установы, прадастаўляецца водпуск працягласцю 1 каляндарны месяц незалежна ад таго, калі ў іх былі апошнія канікулы ў навучальнай установе. За перыяд водпуску ім выплачваецца грашовая дапамога ў памеры месячнай стыпендыі, атрыманай у апошнім семестры, за кошт сродкаў арганізацый, у якія маладыя спецыялісты накіраваны на работу. Пры гэтым выпускнікам педагагічных спецыяльнасцей выплачваецца грашовая дапамога з разліку месячнай стыпендыі, якую выпускнік атрымліваў у апошнім перад выпускам семестры за 45 каляндарных дзён за кошт бюджэтных сродкаў. У гэты перыяд уключаецца месячны водпуск незалежна ад таго, калі былі апошнія канікулы ў навучальнай установе. Выпускнікам устаноў, якія забяспечваюць атрыманне прафесійна-тэхнічнай адукацыі, якія вучацца не больш за 10 месяцаў, час навучання залічваецца ў працоўны год. Гэты год дае права на працоўны водпуск.
У тых выпадках, калі выпускнік не атрымлівае стыпендыю ў апошнім перад выпускам семестры, адпаведная грашовая дапамога яму выплачваецца зыходзячы з разліку сацыяльнай стыпендыі. Выпускнікам устаноў, якія знаходзяцца на дзяржаўным забеспячэнні, за час водпуску, акрамя стыпендыі, выплачваецца грашовая кампенсацыя за харчаванне зыходзячы з устаноўленых норм. Трэба мець на ўвазе, што акрамя вышэйзгаданых выплат і льгот, выпускнікам з ліку дзяцей-сірот і дзяцей, адзенне, мяккі інвентар, абсталяванне і грашовая дапамога ў адпаведнасці з нормамі заканадаўства.
Аднак калі выпускнікі ўстаноў адукацыі атрымалі магчымасць самастойнага працаўладкавання, грашовая дапамога за перыяд водпуску не выплачваецца. Спецыялістам, якія прыбылі на работу па персанальным размеркаванні, мясцовыя выканаўчыя і распарадчыя органы, а таксама арганізацыі пры недастатковасці ўласнага жылога фонду могуць выдзеліць сродкі з мэтай кампенсацыі затрат на наём жылых памяшканняў у грамадзян. Указаныя органы і арганізацыі могуць таксама выдаваць спецыялістам крэдыты на індывідуальнае будаўніцтва, куплю мэблі і іншага жыллёва-бытавога і сельскагаспадарчага інвентару, а таксама прымаць іх без чаргі ў жыллёвыя будаўнічыя кааператывы.
Пры накіраванні ў парадку размеркавання на працу выпускнікоў, калі гэта звязана з пераездам у іншую мясцовасць (у іншы населены пункт па існуючым адміністрацыйна-тэрытарыяльным дзяленні), ім гарантуюцца выплаты, прадугледжаныя заканадаўствам.
У адпаведнасці з арт. 96 ПК спецыялістам пакрываюцца:
- кошт праезду спецыяліста і членаў яго сям'і (акрамя выпадкаў, калі наймальнік дае адпаведныя сродкі перамяшчэння) на ўмовах, што і пры накіраванні работніка ў службовую камандзіроўку;
- выдаткі па правозу маёмасці чыгуначным, водным і аўтамабільным транспартам (агульнага карыстання) у колькасці да 500 кг на самога спецыяліста і да 150 кг на кожнага члена сям'і, які пераязджае. Па пагадненню бакоў могуць быць аплачаны фактычныя расходы па правозу маёмасці ў большай колькасці (п.2 арт. 96 ПК). Пры адсутнасці названых відаў транспарту могуць быць аплачаны расходы па правозу гэтага станцыі або ад бліжэйшага марскога або рачнога порта, адкрытага для навігацыі ў дадзены час;
- сутачныя за кожны дзень знаходжання работніка ў дарозе ў прадугледжаных заканадаўствам памерах;
- аднаразовая дапамога: на самога выпускніка - у памеры яго месячнага службовага акладу (тарыфнай стаўкі) па новым месцы працы і на кожнага члена сям'і, які пераязджае, у памеры адной чацвёртай дапамогі самога работніка.
Спецыялістам, якія пераязджаюць на працу ў іншую мясцовасць, выплачваецца зарплата зыходзячы са службовага акладу (тарыфнай стаўкі) па новым месцы працы за дні збору ў дарогу і ўладкаванні на новым месцы жыхарства, але не больш як за 6 дзён, а таксама за час знаходжання ў шляхі. Калі загадзя немагчыма вызначыць памер належнай спецыялісту кампенсацыі, то яму выдаецца аванс.
Да членаў сям'і спецыяліста, на якіх выплачваюцца кампенсацыі, адносіцца муж, жонка, а таксама дзеці і бацькі абодвух мужа і жонкі, якія знаходзяцца на яго ўтрыманні і пражываюць разам з ім.
Кошт праезду членаў сям'і і правозу іх маёмасці, а таксама аднаразовае
дапамога на іх выплачваюцца ў тым выпадку, калі яны пераязджаюць на новае месца жыхарства работніка да заканчэння аднаго года з дня фактычнага прадастаўлення жылога памяшкання (гл. Каментарый да Працоўнага кодэкса. Мн., "Амалфея". 2000. Ст.96).
Усе выдаткі па выплаце кампенсацыі нясе арганізацыя, у якую накіроўваецца ці прымаецца выпускнік.
Усе выдаткі па выплаце кампенсацый маюць строга мэтавае прызначэнне. Таму сродкі, выплачаныя выпускніку ў сувязі з накіраваннем у парадку размеркавання "пераездам яго на працу ў іншую мясцовасць", павінны быць вернуты поўнасцю ў наступных выпадках, калі ён:
- не з'явіўся на працу або адмовіўся прыступіць да працы без уважлівых прычын;
-- да заканчэння тэрміну працы, прадугледжанага заканадаўствам, быў звольнены за
вінаватыя дзеянні, якія ў адпаведнасці з заканадаўствам з'явіліся падставай спынення працоўнай дамовы. Калі спецыяліст накіраваны на работу па месцы свайго ранейшага жыхарства, аднаразовая дапамога не выплачваецца. Аплачваюцца толькі выдаткі па праездзе. Тым з іх, якія пражывалі да вучобы ў інтэрнаце або на арандаванай жылой плошчы, кампенсацыі выплачваюцца поўнасцю.
Прыём на працу.
У адпаведнасці з арт.281 ПК выпускнікам дзяржаўных вышэйшых і сярэдніх спецыяльных і прафесійна-тэхнічных навучальных устаноў гарантуецца прадастаўленне першага працоўнага месца. Першым працоўным месцам лічыцца месца працы, якое прадстаўляецца выпускніку ў адпаведнасці з атрыманай спецыяльнасцю, прафесіяй і кваліфікацыяй, калі да паступлення ў навучальную ўстанову ён не быў у працоўных адносінах. Так, напрыклад, калі выпускнікі названых устаноў па ўважлівых прычынах (хвароба, перамена месца жыхарства, сямейныя абставіны і інш.) не могуць быць накіраваны на работу ў парадку персанальнага размеркавання на падставе заключаных дагавораў (заявак), то іх працаўладкаванне ажыццяўляецца цэнтрамі занятасці насельніцтва. Навучальныя ўстановы ў гэтых выпадках не пазней за 2 месяцы да заканчэння выпускнікамі навучальных устаноў накіроўваюць у цэнтры занятасці неабходную інфармацыю для працаўладкавання названых выпускнікоў. У адпаведнасці з п.8 Парадку ўстанаўлення прадпрыемствам, установам, арганізацыям броні для прадастаўлення першага працоўнага месца выпускнікам дзяржаўных навучальных устаноў (утв. міністэрствамі працы і адукацыі 17.05.99г. N 59/285) цэнтры занятасці насельніцтва з улікам наяўнасці вакантных месцаў уносяць прапановы ў мясцовыя выканаўчыя і распарадчыя органы аб устанаўленні наймальнікамі броні для прадастаўлення першага рабочага месца названым выпускнікам. Адмова ў прыёме на працу выпускнікам дзяржаўных навучальных устаноў, накіраваным у лік броні, забараняецца. Асноўнай прававой формай рэалізацыі права на працу для ўсіх работнікаў з'яўляецца працоўны дагавор. Пры заключэнні працоўнага дагавора з маладым спецыялістам прымаюць удзел не толькі ён і наймальнік, але і трэцяя асоба - камісія па персанальным размеркаванні. Змест гэтага дагавора вызначаецца не толькі яго непасрэднымі бакамі, але і ўпаўнаважанымі прадстаўнікамі дзяржавы, зацікаўленымі ў найбольш рацыянальным выкарыстанні спецыялістаў.
У момант размеркавання на працу спецыялістаў камісія, выконваючы прадстаўнічыя функцыі арганізацыі і міністэрства, у распараджэнні якой знаходзіцца навучальная ўстанова, паведамляе выпускніку асноўныя ўмовы, якія складаюць змест будучага працоўнага дагавора. Згода спецыяліста пачаць работу, названую камісіяй, выражаецца ў атрыманні пасведчання аб накіраванні на работу і кампенсацыйных выплат, звязаных з пераездам да месца працы. Канчатковае заключэнне працоўнай дамовы адбываецца ў момант прыбыцця маладога спецыяліста да месца працы, калі наймальнік на падставе пасведчання аб накіраванні на працу, а таксама яго заявы выдае загад аб залічэнні на пэўную пасаду, указаную ў пасведчанні. Загад аб'яўляецца працаўніку пад распіску.
Пры прыёме на працу спецыялісты прад'яўляюць пашпарт, дакумент аб адукацыі, пасведчанне аб накіраванні на работу або даведку, якая дае права самастойна ўладкоўвацца на працу і пры яе наяўнасці - працоўную кніжку. Спецыялістам, якія працавалі да паступлення на вучобу ў вышэйшую або сярэднюю спецыяльную навучальную ўстанову і маюць працоўныя кніжкі, навучальная ўстанова ўносіць запісы аб часе навучання ў дзённых аддзяленнях (у т.л. падрыхтоўчых) вышэйшых і сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў. Падставай для такіх запісаў з'яўляюцца загады навучальнай установы аб залічэнні на вучобу і аб адлічэнні з ліку студэнтаў, якія вучацца. Калі да паступлення ў навучальную ўстанову спецыяліст не працаваў, то наймальнік па месцы працы ўносіць у яго працоўную кніжку асобным радком (са спасылкай на дату, нумар і найменне адпаведных дакументаў (дыплома)) запіс аб часе навучання ў навучальнай установе.
Многія спецыялісты падчас навучання працуюць: хто летам, хто падчас вучобы. Усе гэтыя перыяды працы, а таксама вытворчая практыка на аплатных працоўных месцах і пасадах залічваецца ў бесперапынны працоўны стаж незалежна ад працягласці перапынкаў. Часам існуе меркаванне, што праца студэнта падчас вучобы - гэта праца па сумяшчальніцтве, а як вядома, яна ў працоўны стаж не залічваецца. Гэта распаўсюджанае меркаванне з'яўляецца памылковым. Праца падчас навучання не з'яўляецца сумяшчальніцтвам. Паколькі навучанне ў навучальнай установе не з'яўляецца працоўным праваадносінамі, мы маем толькі адзін працоўны дагавор.
Такім чынам, тут не прымяняюцца патрабаванні, якія прад'яўляюцца да сумяшчальніцтва: дазвол дэканата, абмежаванне ў заробку, звальненне практычна ў любы час як сумяшчальніка і г.д.
Праца студэнта - яго асабістая справа, і калі гэта не перашкаджае яму вучыцца, то ён карыстаецца ўсімі правамі як звычайны работнік. Калі адмысловец паступае на працу ўпершыню і працоўнай кніжкі не мае, то наймальнік абавязаны ў тыднёвы тэрмін завесці на яго працоўную кніжку і запоўніць яе ў прысутнасці яго. З кожным запісам у працоўнай кніжцы работнік павінен быць азнаёмлены пад распіску ў асабістай картцы (формы Т-2). У адпаведнасці з арт.26 ПК пры прыёме на працу (у тым ліку і спецыялістаў) забараняецца патрабаваць ад грамадзян дакументы, акрамя прадугледжаных заканадаўствам.
Дадатковыя гарантыі. Перавод. Звальненне.
Спецыялістам у час працаўладкавання і работы прадугледжаны дадатковыя гарантыі. Напрыклад, ім не ўстанаўліваецца выпрабаванне пры прыёме на працу. У адпаведнасці з Тыпавым палажэннем аб атэстацыі кіраўнікоў і спецыялістаў прадпрыемстваў, устаноў і арганізацыі (утв. пастановай Мінпрацы ад 31.10.96г. N 84) ад атэстацыі вызваляюцца выпускнікі дзённых навучальных устаноў на працягу першага года працы пасля заканчэння вучобы.
Як ужо падкрэслівалася, выпускнікі забяспечваюцца працай строга ў адпаведнасці з атрыманай спецыяльнасцю. Таму іх перавод на іншую пастаянную работу ўнутры арганізацыі прызнаецца правамерным толькі ў тым выпадку, калі ёсць іх згода і пры гэтым не змяняецца іх спецыяльнасць, іншая работа, не супрацьпаказаная па стану здароўя.
Аднак наймальнік мае права ў выпадку вытворчай неабходнасці (для прадухілення стыхійнага бедства, вытворчай аварыі або неадкладнага ўстаранення іх наступстваў, прадухілення няшчасных выпадкаў) часова, тэрмінам да 1 месяца, перавесці спецыяліста на неабумоўленую працоўнай дамовай працу з аплатай працы па выкананай працы, але не ніжэй заробку па ранейшай працы (ст.33 ПК). Бывае так, што пад маркай вытворчай неабходнасці, пераводзяць работнікаў на іншую работу часова для тэрміновага выканання планавага задання без іх згоды. Такі перавод незаконны, паколькі недахопы ў арганізацыі працы не могуць служыць падставай для пераводу на іншую работу па вытворчай неабходнасці.
Калі спецыяліст па якой-небудзь прычыне не можа быць выкарыстаны ў арганізацыі або яна не забяспечвае выкананне ўмоў, прадугледжаных пры накіраванні іх на працу, міністэрства, у падпарадкаванні якога знаходзіцца дадзеная арганізацыя, абавязана даць яму з яго згоды ў сваёй сістэме іншую працу па профілі або адкамандзіраваць на працу ў сістэму іншага міністэрства ў парадку пераводу. Але і ў гэтым выпадку спецыяліст таксама не вызваляецца ад абавязку адпрацаваць устаноўлены заканадаўствам тэрмін. Асноўныя абавязкі работніка ўстаноўлены Тыпавымі правіламі ўнутранага працоўнага распарадку, утв. пастановай Мінпрацы ад 5.04.2000г. N 46 (раздзел 3).
Спецыялісты абавязаны своечасова ва ўстаноўленыя тэрміны з'явіцца да наймальніка пасля размеркавання камісіяй для заключэння працоўнай дамовы. Прававое становішча спецыялістаў, якія заключылі працоўны дагавор, замацоўваецца іх абавязкам адпрацаваць па месцы накіравання не менш як 2 гады і строга выконваць працоўную, вытворчую дысцыпліну ў арганізацыі. Напрошваецца пытанне: ці можа спецыяліст падаць заяву аб датэрміновым скасаванні працоўнай дамовы па сваёй ініцыятыве? Па заканадаўстве работнік, які заключыў працоўны дагавор на нявызначаны тэрмін, мае права скасаваць гэты працоўны дагавор, папярэдзіўшы аб гэтым наймальніка пісьмова за 1 месяц (ч.1 арт.40 ПК). Працоўная дамова, складзеная на нявызначаны тэрмін (п.1 ст.17 ПК), а таксама тэрміновая працоўная дамова могуць быць у любы час спыненыя па дамове бакоў працоўнай дамовы (арт.37 ПК). Гэтыя агульныя правілы звальнення па ўласным жаданні, як правіла, не распаўсюджваюцца на спецыялістаў. Ён да заканчэння тэрміну адпрацоўкі можа паставіць пытанне аб датэрміновым скасаванні працоўнага дагавора ў выключных выпадках: па хваробе або інваліднасці, якія перашкаджаюць выкананню работы, пры парушэнні наймальнікам заканадаўства аб працы, калектыўнага або працоўнага дагавора (пагаднення), якое выказалася ў незабеспячэнні дагаворных абавязацельстваў жыллём, работы па спецыяльнасці і інш., а таксама па іншых уважлівых прычынах, прадугледжаных заканадаўствам. Са спецыялістамі (выпускнікамі сярэдніх спецыяльных і прафесійна-тэхнічных устаноў адукацыі), якія паступілі на дзённую форму навучання ў ВНУ, а таксама скончылі вышэйшыя навучальныя ўстановы (выпускнікамі вышэйшых медыцынскіх устаноў - пасля заканчэння стажыроўкі) і паступілі на дзённую форму навучання ў аспірантуру ( ардынатуру), працоўны дагавор можа быць скасаваны па жаданні работніка ў парадку і на ўмовах, указаных у ч.IV арт.40 ПК пры прадастаўленні адпаведных дакументаў аб паступленні. Спецыялісты, якія працуюць па размеркаванні, могуць быць (з іх згоды) звольнены ў парадку пераводу да іншага наймальніка або ў сувязі з пераходам на выбарчую пасаду (п.4 арт.35 ПК), а таксама па абставінах, якія не залежаць ад волі бакоў ( п.6 ст.35 ПК). У іншых выпадках (акрамя звальнення за вінаватыя дзеянні) неабходнай умовай пераразмеркавання або датэрміновага скасавання працоўнай дамовы паміж спецыялістам і наймальнікам з'яўляецца згода міністэрства, якому падпарадкавана дадзеная арганізацыя або органа адукацыі. Самавольнае пакіданне спецыялістам працы разглядаецца як прагул.
Калі для звальнення работніка па яго ініцыятыве патрабуецца ўстанаўліваць строга рэгламентаваны парадак скасавання працоўнага дагавора, паколькі тут асноўны фактар - жаданне работніка, то пры звальненні па ініцыятыве наймальніка дзяржава лічыць неабходным павысіць прававую забяспечанасць інтарэсаў работнікаў, папярэдзіць магчымыя парушэнні іх правоў. З гэтай мэтай законам устаноўлены дадатковыя гарантыі аховы права на працу пры скасаванні працоўнага дагавора па ініцыятыве наймальніка. Да ліку важнейшых гарантый, якія забяспечваюць права спецыялістаў на атрыманне работы ў адпаведнасці са спецыяльнасцю і кваліфікацыяй, адносяцца ўстаноўленыя законам абмежаванні магчымасці звальнення выпускнікоў па ініцыятыве наймальніка.
Такімі гарантыямі з'яўляюцца: па-першае, правіла аб тым, што працоўны дагавор, заключаны на нявызначаны тэрмін, а таксама тэрміновы працоўны дагавор да заканчэння тэрміну яго дзеяння па ініцыятыве наймальніка можа быць скасаваны толькі па падставах, прама прадугледжаных у законе, і, па- другое, калі аб гэтым запісана ў калектыўным дагаворы, забаронена скасоўваць працоўны дагавор па ініцыятыве наймальніка без папярэдняй згоды прафсаюзнага камітэта. Пералік падстаў, па якіх наймальнік мае права звольніць работніка па сваёй ініцыятыве, вычарпальны (арт.42 ПК).
Спецыялісты таксама могуць быць звольнены з працы па ініцыятыве наймальніка. Але закон патрабуе пры гэтым захавання асаблівай прававой працэдуры, бо любое звальненне спецыяліста павінна быць пад пільнай увагай дзяржавы. Таму перш чым звольніць маладога спецыяліста за парушэнне дысцыпліны, наймальнік абавязаны прыняць усе меры па выхаванні яго ў працоўным калектыве з удзелам грамадскіх арганізацый. У выпадках, калі гэта прадугледжана ў калектыўнай дамове, наймальнік абавязаны атрымаць згоду прафкама на звальненне адмыслоўца па сваёй ініцыятыве.
Прафсаюзны камітэт можа даць згоду на звальненне толькі пасля ўсебаковай праверкі матэрыялаў, прадстаўленых наймальнікам. Міністэрства таксама рэгулярна правярае аб'ектыўнасць наймальніка пры звальненнях спецыялістаў. Да падставаў для скасавання працоўнай дамовы са спецыялістам па ініцыятыве наймальніка адносяцца: улікам спецыяльнасці і кваліфікацыі. Пры немагчымасці выкарыстоўваць спецыяліста на працы ў дадзенай арганізацыі абавязак яго працаўладкавання ўскладаецца на міністэрства, у распараджэнні якога знаходзілася дадзеная арганізацыя. Апошняе абавязана даць яму працу па спецыяльнасці ці кваліфікацыі ў сваёй сістэме ці адкамандзіраваць на працу ў сістэму іншага міністэрства;
2) неадпаведнасць работніка займаемай пасады або выкананай рабоце, якая выявілася, з прычыны стану здароўя, што перашкаджае прадаўжэнню дадзенай работы.
Чыннікам звальнення яго можа быць стан здароўя, калі наступіла ўстойлівае паніжэнне працаздольнасці, якое перашкаджае звычайнаму выкананню працоўных абавязкаў. Або калі выкананне гэтых абавязкаў яму супрацьпаказана па стане здароўя або небяспечна для навакольных. Часовая страта працаздольнасці не можа служыць прычынай для звальнення работніка на гэтай падставе. Стан здароўя работніка, пытанне аб звальненні якога вырашаецца, павінен быць пацверджаны медыцынскім заключэннем;
3) неадпаведнасць работніка займаемай пасады або выкананай рабоце з прычыны недастатковай кваліфікацыі, якая перашкаджае прадаўжэнню дадзенай работы (п.3 арт.42 ПК);
4) сістэматычнае невыкананне работнікам без уважлівых прычын абавязкаў, ускладзеных на яго працоўным дагаворам або правіламі ўнутранага працоўнага
1) ліквідацыя арганізацыі, спыненне дзейнасці індывідуальнага прадпрымальніка, скарачэнне колькасці або штата работнікаў.
Варта адзначыць, што поўная ліквідацыя арганізацыі – надзвычай рэдкая зьява. Пытанне аб звальненні спецыялістаў па скарачэнні штата ўзнікае рэдка. т.я. у іх высокая прафесійная падрыхтоўка. Аднак пры скарачэнні пасады, якую займае спецыяліст, наймальнік абавязаны са згоды работніка перавесці яго на іншую работу з улікам спецыяльнасці і кваліфікацыі. Пры немагчымасці выкарыстоўваць спецыяліста на працы ў дадзенай арганізацыі абавязак яго працаўладкавання ўскладаецца на міністэрства, у распараджэнні якога знаходзілася дадзеная арганізацыя. Апошняе абавязана даць яму працу па спецыяльнасці ці кваліфікацыі ў сваёй сістэме ці адкамандзіраваць на працу ў сістэму іншага міністэрства;
2) неадпаведнасць работніка займаемай пасады або выкананай рабоце, якая выявілася, з прычыны стану здароўя, што перашкаджае прадаўжэнню дадзенай работы.
Чыннікам звальнення яго можа быць стан здароўя, калі наступіла ўстойлівае паніжэнне працаздольнасці, якое перашкаджае звычайнаму выкананню працоўных абавязкаў. Або калі выкананне гэтых абавязкаў яму супрацьпаказана па стане здароўя або небяспечна для навакольных. Часовая страта працаздольнасці не можа служыць прычынай для звальнення работніка на гэтай падставе. Стан здароўя работніка, пытанне аб звальненні якога вырашаецца, павінен быць пацверджаны медыцынскім заключэннем;
3) неадпаведнасць работніка займаемай пасады або выкананай рабоце з прычыны недастатковай кваліфікацыі, якая перашкаджае прадаўжэнню дадзенай работы (п.3 арт.42ТК);
4) сістэматычнае невыкананне работнікам без уважлівых прычын абавязкаў, ускладзеных на яго працоўным дагаворам або правіламі ўнутранага працоўнага распарадку, калі да работніка раней прымяняліся меры дысцыплінарнага спагнання (арт.42 ПК). З фармулёўкі названага артыкула вынікае, што дадзеная падстава для звальнення прымяняецца пры наяўнасці наступных умоў:
- невыкананне працоўных абавязкаў або неналежнае іх выкананне. Аднак адмова ад выканання работы, якая не ўваходзіць у кола абавязкаў работніка, не мае дачынення да яго працоўных абавязкаў, не з'яўляецца парушэннем працоўнай дысцыпліны.
Такім чынам, пры звальненні спецыяліста па гэтай падставе прымаюцца да ўвагі не толькі факты невыканання работнікам абавязкаў, ускладзеных на яго працоўным дагаворам і правіламі ўнутранага працоўнага распарадку, але і невыкананне іншых працоўных абавязкаў, устаноўленых дзейным заканадаўствам, калектыўным дагаворам, загадамі і распараджэннямі наймальніка.
Пры канкрэтных абставінах з улікам характару ўчыненага спецыялістам дысцыплінарнай правіннасці і раней прымененай меры спагнання сістэматычным невыкананнем службовых абавязкаў можа быць прызнана і паўторнае невыкананне работнікам без уважлівых прычын ускладзеных на яго абавязкаў. Па гэтай падставе можа быць звольнены з працы і спецыяліст без згоды міністэрства (п.28 Палажэння);
5) прагул (у тым ліку адсутнасць на працы больш за 3 гадзіны на працягу працоўнага дня) без уважлівых прычын. У адпаведнасці з заканадаўствам аб працы прагул з'яўляецца найгрубейшым парушэннем працоўнай дысцыпліны, і таму за дадзеную дысцыплінарную правіну работнік можа быць звольнены. На падставе Тыпавых правіл унутранага працоўнага распарадку (утв. пастановай Мінпрацы 5.04.2000г. N 46) прагулам лічыцца нез'яўленне на працу без уважлівай прычыны на працягу ўсяго працоўнага дня.
Роўным чынам лічацца прагульшчыкамі работнікі, якія адсутнічалі на працы больш за 3 гадзіны на працягу рабочага дня без уважлівых прычын, і да іх могуць прымяняцца меры адказнасці, устаноўленыя за прагул. Калі ён да заканчэння двухгадовага тэрміну самавольна пакінуў працу, на якую быў накіраваны ў планавым парадку, то такі выпадак таксама кваліфікуецца як прагул без уважлівай прычыны.
Пры скасаванні працоўнага дагавора са спецыялістам (п.5 арт.42 ПК) наймальнік павінен улічваць, што выхаванне работнікаў ажыццяўляецца перш за ўсё метадам пераканання, шляхам стварэння нармальных вытворчых і бытавых умоў, а таксама павінен высветліць прычыну, якая выклікала правіну, абставіны, пры якіх ён здзейснены;
6) няяўка на працу на працягу больш за 4 месяцы запар з прычыны часовай непрацаздольнасці, не лічачы водпуску па цяжарнасці і родах, калі заканадаўствам не ўстаноўлены больш працяглы тэрмін захавання месца працы (пасады) пры пэўным захворванні. За работнікам, якія страцілі працаздольнасць у сувязі з працоўным калецтвам або прафесійным захворваннем, месца працы (пасада) захоўваецца да аднаўлення працаздольнасці або ўстанаўлення інваліднасці (п.6 арт.42 ПК). Звальненне па гэтай падставе спецыяліста з'яўляецца правам, але не абавязкам наймальніка. Па практыцы, якая ўсталявалася, звальненне дапушчальна толькі тады, калі яно выклікана вытворчай неабходнасцю. За работнікамі, якія часова страцілі працаздольнасць у сувязі з захворваннем на туберкулёз, месца працы захоўваецца да 12 месяцаў, а за тымі, хто страціў працаздольнасць з-за калецтва або прафесійнага захворвання, - да аднаўлення працаздольнасці або ўстанаўлення інваліднасці. Пры гэтым не мае значэння, па чыёй віне - арганізацыі або самога работніка - адбылося працоўнае калецтво або прафесійнае захворванне;
7) з'яўленне на працы ў стане алкагольнага, наркатычнага ці таксічнага ап'янення, а таксама распіццё спіртных напояў, ужыванне наркатычных ці таксічных сродкаў на працоўным месцы і ў працоўны час (п.7 ст.42 ПК). Трэба адзначыць, што пры прымяненні ўказанага артыкула да спецыялістаў неабходна ўлічваць, што такая мера ўздзеяння павінна выкарыстоўвацца толькі ў тых выпадках , калі выхаваўчая і іншая работа, якая праводзіцца працоўным калектывам з асобамі, якія злоўжываюць алкаголем, не дала станоўчых вынікаў;
8) учыненне па месцы работы крадзяжу маёмасці наймальніка, устаноўленага прыгаворам суда, што ўступіў у законную сілу, або пастановай органа, у кампетэнцыю якога ўваходзіць накладанне адміністрацыйнага спагнання. Спецыяліст, зрэшты, як і любы іншы работнік, можа быць звольнены па гэтай падставе толькі пасля таго, як віна ўстаноўлена прыгаворам суда, які ўступіў у законную сілу, у межах аднаго месяца з дня ўступлення ў законную сілу прыгавору суда або вынясення пастановы органа ў кампетэнцыю якога ўваходзіць накладанне. адміністрацыйнага спагнання;
9) аднаразовае грубае парушэнне правіл аховы працы, якое прывяло да калецтва або смерць іншых работнікаў (п.9 арт.42 ПК). Заканадавец не вызначыў, што трэба разумець пад "аднаразовым грубым парушэннем". На практыцы пад "аднаразовым грубым парушэннем правіл аховы працы" часцей за ўсё разумеецца парушэнне працаўніком патрабаванняў адпаведных інструкцый, правіл і іншых нарматыўных прававых актаў па ахове працы, бяспечнай эксплуатацыі машын, абсталяванні і іншых сродкаў вытворчасці, а таксама правіл паводзін на тэрыторыі арганізацыі, у вытворчых. , дапаможных і бытавых памяшканнях, якое прывяло да калецтва або смерць іншых работнікаў. Парушэнне правіл па ахове працы можа выражацца ў 3 формах: у незахаванні правіл; у іх неналежным захаванні; у здзяйсненні дзеянняў, прама забароненых адпаведнымі правіламі. Пытанне аб тым, ці дапусціў работнік грубае парушэнне правіл па ахове працы, вырашаецца з улікам канкрэтных абставін.
Скасаванне працоўнай дамовы па паказанай падставе дапушчаецца пры ўмове, што грубае парушэнне правіл аховы працы пацягнула калецце або смерць іншых працаўнікоў.
Наймальніку ў кожным канкрэтным выпадку трэба высветліць, якія канкрэтныя пункты правіл па ахове працы парушаны работнікам і што менавіта гэтыя парушэнні сталі прычынай калецтва або смерці іншых работнікаў. Па п.9 арт.42 ПК могуць быць звольненыя як службовыя асобы, так і іншыя работнікі (у тым ліку і спецыялісты), пастаянная або часовая дзейнасць якіх звязана з гэтай вытворчасцю і на якіх ляжаў абавязак па выкананню правіл па ахове працы. Важнае значэнне мае ўсталяванне прычыннай сувязі паміж парушэннем правілаў па ахове працы і наступамі. Напрыклад, калі правіламі (інструкцыямі) або спецыяльным распараджэннем на работніка непасрэдна ўскладзены абавязак выконваць правілы пажарнай бяспекі або кантраляваць і забяспечваць іх выкананне на пэўным участку, а работнік у выніку дзеяння, бяздзейнасці або неналежнага дзеяння парушыў правілы пажарнай бяспекі, што прывяло да калецтва або смерці іншых. работнікаў, наймальнік можа скасаваць з ім працоўны дагавор па п.9 арт.42 ПК. Пры гэтым не мае значэння, ці прыцягваўся работнік за парушэнне правілаў аховы працы да крымінальнай адказнасці. Скасаванне працоўнай дамовы па п.9 ст.42 ПК павінна вырабляцца з захаваннем правіл, прадугледжаных у ст. ст.43, 46, 198 - 200 ПК.
Акрамя падстаў, выкладзеных у арт.42 ПК, працоўны дагавор з некаторымі катэгорыямі работнікаў пры пэўных умовах можа быць спынены ў адпаведнасці з арт.47 ПК у сувязі з:
- аднаразовым грубым парушэннем працоўных абавязкаў кіраўніком арганізацыі (адасобленага падраздзялення) і яго намеснікамі, галоўным бухгалтарам і яго намеснікамі;
- Учыненнем вінаватых дзеянняў работнікам, які непасрэдна абслугоўвае грашовыя або матэрыяльныя каштоўнасці, калі гэтыя дзеянні даюць падставу для страты даверу да яго з боку - здзяйсненнем работнікам, які выконвае выхаваўчыя функцыі, амаральнага правіны, несумяшчальнага з працягам дадзенай працы;
- накіраваннем работніка па пастанове суда ў лячэбна-працоўны прафілакторый;
- непадпісаннем або парушэннем работнікам, упаўнаважаным на выкананне дзяржаўных функцый, пісьмовых абавязацельстваў па выкананні прадугледжаных заканадаўствам мер па папярэджанні карупцыі. Да асоб, упаўнаважаных на выкананне дзяржаўных функцый, аб якіх гаворыцца ў п.5 арт.47 ПК, адносяцца, у прыватнасці, прадстаўнікі ўлады; служачыя дзяржапарату; асобы, якiя вызначаюцца заканадаўствам як службовыя; службовыя асобы суб'ектаў гаспадарання, у маёмасці якіх доля дзяржаўнай уласнасці з'яўляецца пераважнай, і інш.
Дзеючае заканадаўства ўстанаўлівае шэраг гарантый, у т.л. і спецыялістам, якія забяспечваюць абарону інтарэсаў работніка пры звальненні. Так, забаронена скасаванне працоўнай дамовы па ініцыятыве наймальніка ў перыяд часовай непрацаздольнасці работніка. Выключэнне - выпадкі звальнення па п.6 арт.42 ПК, гэта значыць у сувязі з працяглай непрацаздольнасцю, аб якой ужо сказана. Недапушчальна скасаванне працоўнай дамовы па ініцыятыве наймальніка з працаўніком, які знаходзіцца ў адпачынку, за выключэннем выпадкаў поўнай ліквідацыі арганізацыі.
Для пэўнай катэгорыі работнікаў устаноўлены дадатковыя гарантыі, якія забяспечваюць іх права на працу. Так, не дапускаецца скасаванне працоўнага дагавора па ініцыятыве наймальніка з цяжарнымі жанчынамі, жанчынамі, якія маюць дзяцей ва ўзросце да трох гадоў, адзінокімі маці, якія маюць дзяцей ва ўзросце ад трох да чатырнаццаці гадоў (дзяцей-інвалідаў - да васямнаццаці гадоў), акрамя выпадкаў ліквідацыі. арганізацыі, спынення дзейнасці індывідуальнага прадпрымальніка, а таксама па падставах, прадугледжаных п.п.4, 5, 7, 8 і 9 ст.42 і п.п. 1-3 арт.44 ПК (ч.3 арт.268 ПК).
Указаныя гарантыі жанчынам пры скасаванні працоўнай дамовы дзейнічаюць толькі ў выпадках звальнення іх па ініцыятыве наймальніка. Пры скасаванні працоўнай дамовы па іншых падставах паказаныя гарантыі не прымяняюцца. На маладых спецыялістаў, накіраваных у парадку персанальнага размеркавання на работу ў арганізацыі, размешчаныя ў зонах радыеактыўнага забруджвання, распаўсюджваюцца дадатковыя гарантыі і кампенсацыі, прадугледжаныя пастановай Саўміна ад 1.10.98г. N 1516 "Аб устанаўленні выплат выпускнікам устаноў, якія забяспечваюць атрыманне сярэдняй спецыяльнай і вышэйшай адукацыі, накіраваным на работу або для праходжання службы (ваеннай службы) у раёны, якія пацярпелі ад аварыі на Чарнобыльскай АЭС", з наступнымі змяненнямі і дапаўненнямі.
Звальненне з працы спецыялістаў, як і іншых работнікаў, афармляецца загадам наймальніка. Днём звальнення лічыцца апошні дзень працы. У дзень звальнення наймальнік абавязаны выдаць работніку працоўную кніжку з унесеным у яе запісам аб прычыне звальнення і правесці з ім канчатковы разлік.
Георгій ШЫШКО, суддзя Канстытуцыйнага суда Рэспублікі Беларусь кандыдат юрыдычных навук, дацэнт.